૧૯ જૂન – વિશ્વ સિકલ સેલ નાબૂદી દિવસ
વહેલા નિદાન અને યોગ્ય સારવારથી સિકલ સેલમુક્ત બનશે ગુજરાત
******************
ગુજરાતમાં સિકલ સેલ રોગીઓનું પ્રિવલેન્સ (વ્યાપકતા) ૦.૩૬ ટકા; સિકલ સેલ વાહકોનું પ્રિવલેન્સ ૬.૫૮ ટકા
******************
રાજ્યના આદિજાતિ વિસ્તારોની આંગણવાડી, શાળા, કોલેજો અને ગ્રામ્ય કક્ષાના પ્રાઈમરી હેલ્થ સેન્ટર, કમ્યુનિટી હેલ્થ સેન્ટર ખાતે થાય છે સિકલ સેલનું વિનામૂલ્યે સ્ક્રીનીંગ
******************
* સિકલ સેલના દર્દીઓને નિદાન અને સારવાર પૂરી પાડવા માટે વિશેષ કેન્દ્રો અને હોસ્પિટલો કાર્યરત
* મેડીકલ કોલેજ ખાતેના કેન્દ્રોમાં હિમેટોલોજિસ્ટ્સ અને અન્ય નિષ્ણાતોની ટીમ દ્વારા દર્દીઓને મળે છે યોગ્ય માર્ગદર્શન અને સારવાર
* સિકલ સેલના દર્દીની નોંધ અને ફોલોઅપ સહિતની કામગીરી માટે સુરત ખાતે સેન્ટર ઓફ કોમ્પીટન્સ (CoC) કાર્યરત થશે.
* આ આનુવંશિક રોગના પ્રસારણને રોકવા સગર્ભા મહિલાઓ-અપરણિત યુવાઓનું કરાય છે મેરેજ કાઉન્સેલિંગ અને નિદાન
*****************
સિકલ સેલ રોગ વિશે વ્યાપક જાગૃતિ કેળવવા, આવનારી પેઢીમાં સિકલ સેલ રોગનો ફેલાવો અટકાવવા તેમજ આ રોગના નિદાન અને સારવાર અંગે નાગરિકોને માહિતગાર કરવાના નેક ઉદ્દેશ્ય સાથે સમગ્ર વિશ્વમાં દર વર્ષે તા. ૧૯ જૂનના રોજ “વિશ્વ સિકલ સેલ નાબૂદી દિવસ” ઉજવવામાં આવે છે. ગુજરાત સરકાર દ્વારા પણ રાજ્યમાંથી આ ગંભીર રોગની નાબૂદી માટે વિવિધ પ્રયાસો હાથ ધરવામાં આવી રહ્યા છે. રાજ્ય સરકાર દ્વારા સિકલ સેલ નાબૂદી માટે કરવામાં આવી રહેલા પ્રયાસોને જાણીએ એ પહેલા એ જાણવું જરૂરી છે કે, સિકલ સેલ રોગ ગંભીર કેમ છે?
સિકલ સેલ રોગ શું છે?
સિકલ સેલ રોગ એ એક આનુવંશિક રક્ત વિકાર અને હિમોગ્લોબિનની ખામીને કારણે થતી એક ગંભીર આરોગ્ય સમસ્યા છે. આ રોગમાં લાલ રક્તકણોમાં રહેલા ખામીયુક્ત હિમોગ્લોબિન S (Hemoglobin S)ને કારણે સામાન્ય ગોળાકાર લાલ રક્તકણોનો આકાર બદલાઈને દાતરડાં (sickle) જેવો બની જાય છે. આ અનિયમિત આકારના રક્તકણો રક્તવાહિનીઓમાં અવરોધ પેદા કરી શકે છે અને શરીરમાં ઓક્સિજનનો પ્રવાહ અવરોધાય છે. જેના કારણે ગંભીર પીડા, એનિમિયા અને અવયવોને નુકસાન જેવી અનેક સ્વાસ્થ્ય સંબંધિત સમસ્યાઓ ઉદ્ભવે છે.
સિકલ સેલ એનિમિયાના મુખ્ય લક્ષણોમાં શરીર ફિક્કું પડી જવું, વારંવાર કમળો થવો, શરીરના સાંધાઓમાં તેમજ હાડકામાં સોજો આવવો અને દુઃખાવો રહેવો, વારંવાર પેટમાં દુ:ખાવો થવો, બરોળ મોટી થવી અને વારંવાર તાવ આવવો વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. જો કોઈ સગર્ભા માતા આ રોગથી પીડિત હોય તો ગર્ભપાત થવાની શક્યતા પણ રહે છે. એટલા માટે જ, સિકલ સેલ જેવી ગંભીર બીમારીના નાબૂદી માટે સરકાર દ્વારા વિવિધ પ્રયાસો કરવામાં આવી રહ્યા છે.
સિકલ સેલ એનિમિયા મિશન-૨૦૪૭
વડાપ્રધાન શ્રી નરેન્દ્રભાઈ મોદીની પ્રેરણાથી ભારત સરકાર દ્વારા તા. ૧ જુલાઈ, ૨૦૨૩થી દેશના કુલ ૧૭ રાજ્યોના ૨૭૮ જિલ્લાઓમાં “નેશનલ સિકલ સેલ એનિમિયા મિશન-૨૦૪૭”નો શુભારંભ કરવામાં આવ્યો હતો. ભારત દેશમાંથી વર્ષ ૨૦૪૭ સુધીમાં સિકલ સેલ એનિમિયા રોગને સંપૂર્ણપણે નાબૂદ કરવાના મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય સાથે શરુ થયેલા આ મિશન હેઠળ ૪૦ વર્ષ સુધીની વય ધરવતા નાગરિકોને સિકલ સેલ પરીક્ષણ હેઠળ આવરી લેવામાં આવી રહ્યા છે.
ગુજરાતનો પ્રયાસ: સિકલ સેલ કંટ્રોલ પ્રોગ્રામ
ગુજરાત પણ સિકલ સેલ નાબૂદીની દિશામાં ઘણા વર્ષોથી પ્રયાસ કરી રહ્યું છે. ગુજરાતના આદિજાતિ વસ્તી ધરાવતા વિસ્તારોમાં સિકલ સેલ રોગનું પ્રમાણ વધુ જોવા મળતું હતું. એટલે જ, ગુજરાત સરકારે સિકલ સેલ રોગની ગંભીરતાને ધ્યાનમાં રાખીને તત્કાલીન મુખ્યમંત્રી શ્રી નરેન્દ્રભાઈ મોદીના નેતૃત્વ હેઠળ વર્ષ ૨૦૦૬થી “સિકલ સેલ કંટ્રોલ પ્રોગ્રામ”ની શરૂઆત કરી હતી. ગુજરાતમાં સિકલ સેલ રોગીઓનું પ્રિવલેન્સ એટલે કે, વ્યાપકતા લગભગ ૦.૩૬ ટકા જેટલી છે. જ્યારે, સિકલ સેલ વાહકોનું પ્રિવલેન્સ ૬.૫૮ ટકા છે. આ આંકડાઓ જ દર્શાવે છે કે, આ રોગનું નિવારણ અને નિયંત્રણ કેટલું જરૂરી છે.
આ કાર્યક્રમ હેઠળ મુખ્યત્વે સિકલ સેલ રોગના વહેલા નિદાન માટે વ્યાપક સ્ક્રીનિંગ કાર્યક્રમો ચલાવવામાં આવે છે. ખાસ કરીને આદિજાતિ વિસ્તારોમાં સગર્ભા સ્ત્રીઓ અને બાળકોનું સિકલ સેલ માટે પરીક્ષણ કરવામાં આવે છે. ગુજરાતના અરવલ્લી, બનાસકાંઠા, ભરૂચ, છોટાઉદેપુર, દાહોદ, ડાંગ, મહીસાગર, નર્મદા, નવસારી, પંચમહાલ, સાબરકાંઠા, સુરત, વલસાડ અને તાપીને મળીને કુલ ૧૪ આદિજાતિ જિલ્લાઓમાં સિકલ સેલ માટે પરીક્ષણની કામગીરી સક્રિયપણે ચાલી રહી છે.
નિદાન અને અટકાયત
ભારત સરકારના સિકલ સેલ એનિમિયા મિશન અને રાજ્ય સરકારના સિકલ સેલ કંટ્રોલ પ્રોગ્રામનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય સિકલ સેલથી પીડિત આદિજાતિ નાગરિકોને વહેલામાં વહેલી તકે રોગનું નિદાન કરાવવાનું તેમજ નિદાન બાદ તેમને મહત્તમ સારવાર આપવાનો છે. આદિજાતિ જિલ્લાઓની આંગણવાડી, શાળાઓ, કોલેજો અને ગ્રામ્ય કક્ષાએ આવેલા હેલ્થ એન્ડ વેલનેસ સેન્ટર ખાતે સિકલ સેલ કાઉન્સેલર અને RBSK (રાષ્ટ્રીય બાળ સ્વાસ્થ્ય કાર્યક્રમ) ટીમ દ્વારા સ્ક્રીનિંગની કામગીરી કરવામાં આવે છે. આ રોગના નિદાન માટે નાગરિકોનું પ્રાથમિક સ્ક્રીનિંગ – DTT ટેસ્ટ (Dithionite Tube Turbidity Test)ના માધ્યમથી કરવામાં આવે છે. જ્યારે રોગની પુષ્ટિ કરવા માટે HPLC ટેસ્ટ (High-Performance Liquid Chromatography) કરવામાં આવે છે.
રાજ્યમાં સિકલ સેલના દર્દીઓને નિદાન અને સારવાર પૂરી પાડવા માટે વિશેષ કેન્દ્રો અને હોસ્પિટલો કાર્યરત છે. આ કેન્દ્રોમાં હિમેટોલોજિસ્ટ્સ અને અન્ય નિષ્ણાતોની ટીમ દર્દીઓને યોગ્ય માર્ગદર્શન અને સારવાર પૂરી પાડે છે. આ ઉપરાંત સરકાર દ્વારા સિકલ સેલના દર્દીઓને મફત દવાઓ અને અન્ય તબીબી સહાય પણ પૂરી પાડવામાં આવે છે.
સિકલ સેલ એક આનુવંશિક રોગ હોવાથી આ રોગ આવનારી પેઢીમાં પ્રસરે છે. આ રોગને ફેલાતો અટકાવવા માટે ખાસ કરીને સગર્ભા મહિલાઓ અને ૧૦ થી ૨૫ વર્ષના અપરિણીત યુવાનો જેવા વિશિષ્ટ સમૂહના લોકોનું નિદાન કરવામાં આવે છે, જેથી આ રોગનો ફેલાવો આગામી પેઢીમાં થતો રોકી શકાય. આટલું જ નહિ, રોગના પ્રસારણને રોકવા માટે રાજ્ય સરકારના આરોગ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ વિભાગ, આદિજાતિ વિકાસ વિભાગ, શિક્ષણ વિભાગ તેમજ નેશનલ હેલ્થ મિશન દ્વારા મહત્તમ મેરેજ કાઉન્સેલિંગ અને સિકલ સેલ રોગ વિશે પ્રચાર-પ્રસાર પણ કરવામાં આવે છે.
સેન્ટર ઓફ કોમ્પીટન્સ (CoC)
સુરતની ન્યૂ સિવિલ ખાતે ભારત સરકારની સહાય થી તાજેતરમાં મંજુર થયેલ છે જેમાં આધુનિક અને પ્રી નેટલ સ્ક્રીનીંગ ની સેવા આપવામાં આવશે. આદિજાતિ નાગરિકોમાં આ રોગ અંગે વધુ જાગૃતિ અને આરોગ્ય ક્ષમતા વધારવા સુરતની ન્યૂ સિવિલ ખાતે સિકલ સેલ માટે સેન્ટર ઓફ કોમ્પીટન્સ નિર્માણનું કાર્ય કરાશે. અત્યાધુનિક નિદાન અને સારવારના સાધનોથી સજ્જ આ સેન્ટરમાં સિકલસેલના પ્રત્યેક દર્દીની નોંધ અને ફોલોઅપની વ્યવસ્થા ગોઠવવામાં આવશે. આવશ્યતા જણાય ત્યાં આદિજાતિ સ્થાનિક બોલીઓમાં તાલીમ અને જાગૃતિ સાહિત્ય તૈયાર કરીને તેનો ઉપયોગ કરવામાં આવશે. આ સેન્ટર ખાતે સિકલસેલ રોગ બાબતે રોગ નિયંત્રણાત્મક અને સારવાર સંબંધી સરકારની તેમજ ઉચ્ચ પ્રકારની સ્વૈચ્છિક સંસ્થાઓ મારફતે સંશોધન અભ્યાસો કરવામાં આવશે. તે અભ્યાસો આધારે આદિવાસી સમુદાયમાં જાગૃતિ, નિવારણાત્મક બાબતો તેમજ આદિજાતિ વિસ્તારોના આરોગ્યકર્મીઓને વિશેષ સમજ વિસ્તૃત કરવામાં આવશે.
વિશ્વ સિકલ સેલ નાબૂદી દિવસ નિમિત્તે આપણે સૌ આ રોગ વિશે જાગૃતિ ફેલાવવામાં યોગદાન આપવાનો સંકલ્પ કરીએ, સિકલ સેલ રોગથી પીડિત નાગરીકો પ્રત્યે સંવેદનશીલતા દાખવીએ અને તેમને સામાજિક સમર્થન પૂરું પાડીએ. યાદ રાખો, વહેલું નિદાન અને યોગ્ય સારવાર સિકલ સેલના દર્દીઓના જીવન સુધારવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે.
***********
નિતિન રથવી
